ZROBIMY TO DLA CIEBIEStrategie rozwoju gmin

Rewitalizacja to długofalowy proces wyprowadzania ze stanu kryzysowego obszarów zdegradowanych, prowadzony w sposób kompleksowy poprzez zintegrowane działania ukierunkowane na społeczność lokalną, gospodarkę i przestrzeń. Narzędziem jest właśnie Gminny Program Rewitalizacji, opracowywany na podstawie ustawy z dnia 9 października 2015 r.

Wiele gmin posiada obecnie programy rewitalizacji sporządzone na podstawie ustawy o samorządzie gminnym oraz „Wytycznych w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020”. Niektóre jednostki samorządowe prowadziły działania rewitalizacyjne w oparciu o Lokalne Programy Rewitalizacji. Jednakże na podstawie ustawy o rewitalizacji obecnie obowiązujące programy rewitalizacji, inne niż gminne programy rewitalizacji, mogą obowiązywać jedynie do 31 grudnia 2023 r.

Co istotne, wsparcie w ramach perspektywy UE na lata 2021-2027 będzie udzielane wyłącznie na przedsięwzięcia rewitalizacyjne wynikające z obowiązujących gminnych programów rewitalizacji.

• Strategie Rozwoju Gminy – kompleksowa usługa, w tym z konsultacjami społecznymi, ooś, opiniowaniem przez zarząd województwa, ewaluacją ex ante
• Gminne Programy Rewitalizacji – jw. 
• Raporty z ewaluacji ex-ante
• Prognozy oddziaływania na środowisko
• Programy Ochrony Środowiska
• Plany Gospodarki Niskoemisyjnej
• Strategia Rozwoju Elektromobilności
• Projekty założeń do planu zaopatrzenia w ciepło
• Studia wykonalności wraz z analizą finansową i ekonomiczną

Punkt wyjścia przy opracowywaniu dokumentu Strategii stanowi Diagnoza sytuacji społecznej, gospodarczej i przestrzennej danej jednostki. Obejmuje ona wiele kwestii, w tym w szczególności:

• sytuację demograficzną,
• edukację,
• pomoc społeczną,
• kulturę, sport i turystykę,
• ochronę zdrowia,
• działalność organizacji pozarządowych,
• bezrobocie i lokalny rynek pracy,
• rolnictwo,
• położenie geograficzne i administracyjne,
• środowisko naturalne,
• infrastruktura techniczna (w tym drogowa, wodociągowa, kanalizacyjna, gazowa, gospodarka odpadami, itp.).

Diagnoza nie może zawierać jedynie tzw. „suchych faktów”, ale powinna przedstawiać wnioski wyciągnięte na podstawie przeprowadzonych analiz w poszczególnych sferach. Umożliwia to analiza SWOT, która stanowi określenie:

• mocnych stron, czyli uwarunkowań wewnętrznych gminy, będących jej atutem, zaletą;
• słabych stron, czyli uwarunkowań wewnętrznych będących jej wadą, problemem;
• szans, czyli uwarunkowań zewnętrznych, które można wykorzystać do rozwoju gminy;
• zagrożeń, czyli uwarunkowań zewnętrznych, które mogą blokować jej rozwój.

Zgodnie z art. 10e, ust. 3, pkt 1 ustawy o samorządzie gminnym, strategia określa w szczególności cele strategiczne rozwoju w wymiarze społecznym, gospodarczym i przestrzennym.

Oznacza to, że założone cele powinny być spójne z zakresem opracowanej na wcześniejszym etapie Diagnozy. 

Cele strategiczne mają charakter długofalowy, wskazują generalny kierunek rozwoju.
Pozwalają odpowiedzieć na pytanie – CO JAKO GMINA CHCEMY OSIĄGNĄĆ?

Sformułowanie celów należy oprzeć na zasadzie SMART, co oznacza, że muszą być:

• Specific – jasne i czytelne;
• Measurable – mierzalne;
• Achievable – osiągalne,
• Relevant – istotne,
• Time-bound – określone w czasie.

Po określeniu celów strategicznych należy przejść do następnego etapu, czyli wyznaczenia celów operacyjnych. 

Cele operacyjne dotyczą średniego horyzontu czasowego i pozwalają na realizację celów strategicznych.

Pozwalają odpowiedzieć na pytanie – JAK CHCEMY TO OSIĄGNĄĆ?

Zgodnie z ustawą o zasadach prowadzenia polityki rozwoju Obszary Strategicznej Interwencji (OSI) to obszary, które ze względu na występowanie określonych czynników znajdują się w sytuacji kryzysowej bądź odwrotnie posiadają potencjał rozwojowy. W związku z tym wymagają podjęcia określonych działań, które mają na celu zniwelowanie występującego problemu lub też wykorzystanie zidentyfikowanego potencjału.

Identyfikacja OSI odbywa się na poziomie krajowym – na podstawie Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego, regionalnym – w oparciu o strategię wojewódzką oraz fakultatywnie na poziomie lokalnym.

 Pierwszym zadaniem jest sprawdzenie, na terenie którego OSI znajduje się dana gmina, a następnym – czy dla tego obszaru zaplanowano jakieś działania, a jeśli tak, to jakie.

System realizacji strategii jest elementem obligatoryjnym zgodnie z ustawą o samorządzie gminnym. W procesie tym istotne jest w szczególności wyznaczenie podmiotów odpowiedzialnych za realizację strategii, ustalenie zasad współpracy, określenie wytycznych do sporządzania dokumentów wykonawczych oraz wskazanie sposobu przeprowadzenia monitoringu, ewaluacji oraz aktualizacji strategii.

Podmiotami odpowiedzialnymi za realizację strategii są przede wszystkim wójt (burmistrz/prezydent), rada gminy (miasta), urząd gminy (miasta) oraz podległe mu jednostki. Podejmują oni działania zgodnie z zasadą „trójkąta współpracy”, czyli działają również z sektorem społecznym i biznesowym.

W strategii obowiązkowo należy sporządzić wytyczne odnośnie do dokumentów wykonawczych, czyli obowiązkowych oraz fakultatywnych programów i planów obowiązujących w gminie.

Zgodnie z ustawą o samorządzie gminnym ostatnim obligatoryjnym elementem Strategii jest określenie szacunkowych ram finansowych i źródeł finansowania. Jest to niezbędny punkt pozwalający ocenić możliwości realizacji strategii.

W dokumencie należy wskazać wielkości środków finansowych zaplanowanych na realizację strategii wraz z potencjalnymi źródłami finansowymi. Wymagane jest określenie skali wydatków i możliwości pozyskania środków na ich pokrycie.

Co istotne, ramy finansowe wskazane dla konkretnych celów strategicznych i operacyjnych mają charakter prognostyczny i są zależne od szeregu zmiennych, jak na przykład sytuacja gospodarcza w kraju i na świecie.

konsultacje społeczne

Proces opracowania Strategii powinien być prowadzony w oparciu o zasadę partnerstwa i partycypacji społecznej – na podstawie ustawy z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju. Zgodnie z jej zapisami Projekt strategii rozwoju gminy podlega konsultacjom społecznym, w szczególności z:

• mieszkańcami gminy,
• sąsiednimi gminami i ich związkami,
• lokalnymi partnerami społecznymi i gospodarczymi,
• właściwym dyrektorem regionalnego zarządu gospodarki wodnej Państwowego Gospodarstwa Wodnego Wody Polskie,

Okres konsultacji społecznych wynosi minimum 35 dni od dnia ogłoszenia konsultacji.

Elementem obowiązkowym jest przygotowanie sprawozdania z przebiegu i wyników konsultacji, zawierającego przede wszystkim ustosunkowanie się do zgłoszonych uwag wraz z uzasadnieniem oraz publikacja sprawozdania co najmniej na stronie internetowej gminy. Czas na przygotowanie sprawozdania nie może być dłuższy niż 30 dni.

Projekt strategii rozwoju gminy jest opiniowany przez właściwy zarząd województwa w zakresie sposobu uwzględnienia ustaleń i rekomendacji dotyczących kształtowania i prowadzenia polityki przestrzennej w województwie określonych w strategii rozwoju województwa.

Zarząd województwa wydaje opinię w terminie 30 dni od otrzymania projektu strategii rozwoju gminy. W przypadku braku opinii we wskazanym terminie uznaje się, że strategia rozwoju gminy jest spójna w zakresie polityki przestrzennej ze strategią rozwoju województwa.

Ewaluacja stanowi obiektywną ocenę realizacji strategii na wszystkich jej etapach, począwszy od planowania aż do zakończenia jej obowiązywania. Pierwszym typem ewaluacji jest ewaluacja ex-ante, która podejmowana jest przed uchwaleniem strategii. Jej zadaniem jest ocena:

• trafności celów strategicznych i planowanych działań względem zidentyfikowanych problemów,
• przewidywanej skuteczności działań na rzecz realizacji celów,
• przewidywanej efektywności sumy zasobów przeznaczonych na realizację działań,
• spójności wewnętrznej i zewnętrznej założonych celów.

Ewaluacja ex-ante w odróżnieniu do pozostałych typów ewaluacji jest obligatoryjna

Projekt strategii rozwoju gminy jest jednym z dokumentów, które obowiązkowo podlegają strategicznej ocenie oddziaływania na środowisko (dalej: sooś), o ile wyznacza ramy dla późniejszej realizacji projektów mogących znacząco oddziaływać na środowisko. Opinię o zasadności przeprowadzenia oceny oraz o jej zakresie wydaje co do zasady regionalny dyrektor ochrony środowiska oraz państwowy wojewódzki inspektor sanitarny w terminie 30 dni od otrzymania pisma.

Gmina może wnioskować o odstąpienie od przeprowadzenia sooś, jeśli wykaże, że realizacja postanowień strategii nie spowoduje znaczącego oddziaływania na środowisko, w tym na obszary Natura 2000.

Jednak, jeśli gmina nie uzyska zgody na odstąpienie, konieczne jest sporządzenie Prognozy oddziaływania na środowisko, a następnie skonsultowanie projektu strategii wraz z prognozą z mieszkańcami gminy oraz organami biorącymi udział w uzgadnianiu zakresu i stopnia szczegółowości informacji wymaganych w prognozie.