Nowelizacja ustawy sankcyjnej 2025 – nowe obowiązki dla eksporterów i importerów

26 lutego 2025 r. weszła w życie nowelizacja tzw. ustawy sankcyjnej (Dz.U. 2025, poz. 172), która rozszerza obowiązki polskich przedsiębiorców uczestniczących w obrocie towarowym z zagranicą – zwłaszcza w kontekście Federacji Rosyjskiej i Białorusi. Nowe przepisy to odpowiedź na potrzebę uszczelnienia systemu przeciwdziałania obchodzeniu sankcji UE. Wprowadzone zmiany dotyczą m.in. obowiązku wskazania użytkownika końcowego towarów, nowych wymogów dokumentacyjnych oraz zwiększenia kompetencji Krajowej Administracji Skarbowej (KAS).

Kogo dotyczy ustawa?

Nowelizacja koncentruje się na przedsiębiorcach:

• eksportujących towary objęte sankcjami UE, zwłaszcza do państw potencjalnie uczestniczących w obchodzeniu sankcji,
• przewożących towary sankcyjne w tranzycie przez Rosję lub Białoruś,
• importujących towary drewniane (CN 44) z krajów wysokiego ryzyka.

W szczególności nowe obowiązki dotyczą firm działających w branży handlowej, logistycznej, drzewnej oraz producentów eksportujących zaawansowane technologie i produkty dual-use.

Obowiązki dla eksporterów – co zmienia nowelizacja?

Nowelizacja ustawy sankcyjnej z 2025 r. nałożyła na eksporterów nowe, znacznie bardziej wymagające obowiązki w zakresie potwierdzania zgodności transakcji z sankcjami Unii Europejskiej. Kluczowe zmiany to:

1. Oświadczenie eksportera do zgłoszenia celnego

Eksporterzy towarów objętych sankcjami UE muszą dołączyć do zgłoszenia celnego dodatkowe oświadczenie zawierające:

• potwierdzenie, że tranzyt przez Rosję lub Białoruś jest jedynie fragmentem całej trasy przewozu towarów – a zarówno początek, jak i koniec trasy znajdują się poza terytorium tych krajów,
• zapewnienie, że w trakcie tranzytu towary nie będą podlegały żadnym działaniom (sprzedaży, magazynowaniu, przetwarzaniu, usługom) przez podmioty objęte sankcjami,
• wskazanie, że państwem przeznaczenia nie jest Federacja Rosyjska ani Białoruś,
• ujawnienie danych użytkownika końcowego towarów.

Oświadczenie składane jest pod rygorem odpowiedzialności karnej.

2. Identyfikacja użytkownika końcowego

Eksporter ma obowiązek wskazania użytkownika końcowego towaru, czyli podmiotu, który faktycznie będzie go użytkował. To rodzi szereg praktycznych problemów, zwłaszcza gdy kontrahent eksportera jest jedynie pośrednikiem. Brakuje oficjalnej definicji użytkownika końcowego w przepisach, a stanowiska KAS są niejednoznaczne.

👉 W praktyce oznacza to konieczność pozyskania od kontrahentów zagranicznych oświadczeń o dalszym przepływie towaru, a także dokumentów potwierdzających legalność i zgodność z sankcjami całego łańcucha dostaw.

3. Oświadczenie producenta – na żądanie KAS

W przypadku gdy KAS uzna daną transakcję za obarczoną podwyższonym ryzykiem obchodzenia sankcji, może zażądać oświadczenia producenta towaru. Producent musi zadeklarować, że:

• podjął działania w celu ustalenia, czy towary będą używane zgodnie z przepisami UE,
• jest w stanie udokumentować te działania.

Brak możliwości pozyskania takiego oświadczenia może wstrzymać eksport.

4. Dokument odprawy celnej w państwie przeznaczenia

Eksporter zobowiązany jest do dostarczenia do naczelnika urzędu celno-skarbowego dokumentu potwierdzającego dokonanie odprawy celnej w kraju przeznaczenia, i to niezależnie od tego, czy transakcja została uznana za wysokiego ryzyka. Termin: 45 dni od opuszczenia UE.

Niedochowanie tego obowiązku wiąże się z potencjalną karą do 500 000 zł.

Obowiązki dla importerów – nowe wymogi przywozu towarów objętych ograniczeniami

Nowelizacja ustawy sankcyjnej z 9 stycznia 2025 r. wprowadziła nowe obowiązki dokumentacyjne dla importerów, choć węższe niż w przypadku eksporterów. Ich celem jest uszczelnienie systemu sankcji UE – szczególnie w odniesieniu do towarów mogących pochodzić z Federacji Rosyjskiej lub Białorusi, mimo formalnego przywozu z państw trzecich.

Nowe przepisy obejmują importerów, którzy sprowadzają do Polski towary klasyfikowane do działu 44 Nomenklatury Scalonej (CN), czyli m.in.:

• surowe drewno i jego pochodne,
• artykuły z drewna,
• węgiel drzewny.

W przypadku importu tych towarów z państw, które mogą być zaangażowane w obchodzenie sankcji, importer musi:

1. Przedłożyć dowody potwierdzające państwo pozyskania drewna lub surowca użytego do produkcji wyrobu drewnianego.
2. Wskazać region pozyskania drewna – czyli miejsce, z którego faktycznie pochodzi materiał.
3. Ujawnić dane dostawcy drewna lub producenta finalnego produktu.

Dokumenty te muszą być przedstawione organowi celnemu w sposób kompletny i jednoznaczny – tak, aby rozwiać wszelkie wątpliwości dotyczące pochodzenia towarów.

Nowelizacja nadaje Krajowej Administracji Skarbowej (KAS) nowe uprawnienia, m.in. do:

• żądania dodatkowych dokumentów lub wyjaśnień,
• zajęcia towaru, w przypadku stwierdzenia naruszenia unijnych przepisów sankcyjnych,
• wystąpienia o orzeczenie przepadku towaru na rzecz Skarbu Państwa.

W praktyce oznacza to, że importerzy muszą wdrożyć wewnętrzne procedury weryfikacji pochodzenia towarów, a także pozyskiwać dokumentację już na etapie negocjowania umowy z kontrahentem zagranicznym.

Warto podkreślić, że ustawa nie wprowadza narzędzi umożliwiających importerom skuteczne wyegzekwowanie dokumentacji od zagranicznych dostawców – obowiązek pozyskania danych spoczywa w całości na importerze. Z tego względu rekomendowane jest zawieranie odpowiednich klauzul w umowach handlowych.

Dodatkowe kompetencje KAS i sankcje

Nowelizacja ustawy sankcyjnej z 9 stycznia 2025 r. w znaczący sposób rozszerzyła uprawnienia Krajowej Administracji Skarbowej (KAS) w zakresie kontroli przestrzegania przepisów sankcyjnych. Przyznane KAS narzędzia mają umożliwić skuteczniejsze wykrywanie i przeciwdziałanie obchodzeniu sankcji unijnych, a także szybsze reagowanie w przypadku naruszeń.

Zgodnie z przepisami znowelizowanej ustawy:

• KAS może zażądać od eksportera dodatkowych dokumentów – m.in. oświadczenia producenta towarów o zgodnym z prawem końcowym wykorzystaniu produktów lub dowodu dokonania odprawy celnej w kraju przeznaczenia.
• Może dokonać zajęcia towarów, jeżeli poweźmie uzasadnione podejrzenie naruszenia unijnych przepisów sankcyjnych.
• Ma prawo wystąpić o orzeczenie przepadku towaru na rzecz Skarbu Państwa – dotyczy to przypadków, gdy potwierdzone zostanie naruszenie sankcji przy eksporcie lub imporcie.
• Uzyskuje dostęp do informacji z kontroli – nowelizacja umożliwia przekazywanie informacji o wynikach kontroli (np. nałożonych kar) do Generalnego Inspektora Informacji Finansowej (GIIF) oraz Komisji Nadzoru Finansowego (KNF).

Dodatkowo, zgodnie z nowymi przepisami, GIIF może żądać od instytucji obowiązanych (np. banków) udostępnienia dodatkowych danych i dokumentów w toku kontroli przestrzegania sankcji, co oznacza lepszą współpracę między nadzorem finansowym a służbami skarbowymi.

W nowelizacji przewidziano konkretne kary administracyjne i karne za naruszenia nowych obowiązków:

• Kara pieniężna do 500 000 zł może zostać nałożona na eksportera, który nie dostarczy w terminie 45 dni dokumentu potwierdzającego odprawę celną w państwie przeznaczenia.
• Przewidziano także możliwość sankcji za składanie fałszywych oświadczeń – np. dotyczących danych użytkownika końcowego lub przebiegu tranzytu – składanych pod rygorem odpowiedzialności karnej.
• Wprowadzono możliwość orzeczenia przepadku mienia w sytuacjach stwierdzenia naruszeń przepisów sankcyjnych UE.

Ustawa wprowadziła również nową kategorię przestępstwa – tzw. „wypadek mniejszej wagi”, dotyczącą naruszeń przepisów sankcyjnych. Ma to umożliwić organom wymiaru sprawiedliwości proporcjonalne reagowanie na uchybienia, które choć formalnie stanowią przestępstwo, nie miały znacznego wpływu na obejście sankcji lub nie przyniosły realnej szkody.

Wnioski dla firm – jak przygotować się na nowe obowiązki sankcyjne?

Nowelizacja ustawy sankcyjnej z 9 stycznia 2025 roku istotnie zmienia rzeczywistość regulacyjną dla firm zajmujących się eksportem, importem i tranzytem towarów, szczególnie tych objętych restrykcjami unijnymi. Dla przedsiębiorców oznacza to konieczność wdrożenia zupełnie nowych procedur wewnętrznych, przeszkolenia zespołów oraz zwiększenia nakładów na weryfikację kontrahentów i pochodzenia towarów.

1. Konieczność budowy wewnętrznych polityk sankcyjnych

Firmy muszą stworzyć lub zaktualizować wewnętrzne procedury compliance dotyczące sankcji. Należy jasno określić:

• kto w firmie odpowiada za analizę ryzyka sankcyjnego,
• jak gromadzone i weryfikowane są dane o użytkownikach końcowych i trasach przewozu,
• jak dokumentowane są pochodzenie i zgodność towarów z przepisami.

W wielu przypadkach niezbędne będzie stworzenie nowych wzorów oświadczeń kontrahentów oraz wprowadzenie obowiązkowych klauzul sankcyjnych do umów handlowych.

2. Większe wymagania wobec działów eksportu, logistyki i zakupów

Działy operacyjne i handlowe firm będą musiały współpracować ściślej niż dotychczas – nie tylko w celu zapewnienia zgodności z przepisami, ale także by nie narazić firmy na odpowiedzialność karną lub wysokie kary finansowe.

Niezbędne będzie m.in.:

• wcześniejsze pozyskiwanie dokumentów celnych z państw przeznaczenia (najlepiej na etapie planowania transakcji),
• weryfikacja kontrahentów pod kątem rzeczywistego użytkownika końcowego,
• ocena ryzyka współpracy z państwami potencjalnie zaangażowanymi w obchodzenie sankcji.

3. Formalne ryzyko odpowiedzialności karnej i finansowej

Ustawodawca przewidział nie tylko wysokie kary administracyjne (do 500 000 zł), ale także odpowiedzialność karną za składanie fałszywych oświadczeń. Oznacza to, że każda osoba podpisująca oświadczenie eksportowe działa pod rygorem odpowiedzialności osobistej. Tym bardziej kluczowe jest, aby proces decyzyjny i dokumentacja były rzetelnie przygotowane i regularnie audytowane.

4. KAS jako aktywny nadzorca – czas na proaktywną współpracę

Nowelizacja wyposażyła Krajową Administrację Skarbową w bardzo szerokie uprawnienia kontrolne – również wobec firm dotychczas niepodejrzewanych o nieprawidłowości. Oznacza to, że nawet zwykła transakcja o niskiej wartości może zostać uznana za podejrzaną, jeśli brakuje odpowiednich dokumentów lub wyjaśnień.

W związku z tym firmy powinny utrzymywać bieżący kontakt z organami celno-skarbowymi oraz korzystać z możliwości wyjaśnienia wątpliwości przed dokonaniem zgłoszenia celnego.

5. Potrzeba eksperckiego wsparcia

Złożoność przepisów oraz niejednoznaczność wielu pojęć – jak np. „użytkownik końcowy” – sprawia, że wiele firm będzie potrzebować wsparcia zewnętrznych specjalistów. Warto współpracować z doradcami wyspecjalizowanymi w obszarze trade compliance, prawa celnego i międzynarodowego prawa sankcyjnego, którzy pomogą:

• zbudować właściwą strukturę dokumentacyjną i procedury weryfikacji,
• ocenić ryzyko sankcyjne poszczególnych transakcji,
• zabezpieczyć firmę przed ewentualnymi naruszeniami i karami.

Jak możemy pomóc?

Zespół Doradcy365 oferuje wsparcie dla firm w zakresie:

• wdrażania procedur zgodnych z ustawą sankcyjną i rozporządzeniami UE,
• weryfikacji podmiotów na listach sankcyjnych,
• analizy ryzyka związanego z handlem zagranicznym,
• audytów zgodności (compliance),
• bieżącego doradztwa w zakresie list sankcyjnych oraz prawa celnego.

Jeśli Twoja firma eksportuje, importuje lub współpracuje z partnerami z krajów trzecich – skontaktuj się z nami!

Podsumowanie

Nowelizacja ustawy sankcyjnej, która weszła w życie 26 lutego 2025 roku, istotnie zaostrza obowiązki przedsiębiorców uczestniczących w międzynarodowym obrocie towarowym. Nowe przepisy koncentrują się na przeciwdziałaniu obchodzeniu sankcji wobec Rosji i Białorusi, jednak ich skutki odczuje znacznie szersze grono firm – w szczególności eksporterzy, importerzy oraz podmioty z branży logistycznej i produkcyjnej.

Obowiązek identyfikacji użytkownika końcowego, konieczność składania szczegółowych oświadczeń pod rygorem odpowiedzialności karnej, rozbudowana kontrola KAS i wysokie sankcje finansowe oznaczają, że niedopatrzenie w zakresie zgodności z przepisami może mieć bardzo poważne konsekwencje.

Firmy powinny jak najszybciej:

• zweryfikować swoje procedury handlu zagranicznego,
• zaktualizować umowy i dokumentację,
• przeszkolić personel odpowiedzialny za eksport i import,
• rozpocząć współpracę z doradcą ds. zgodności (trade compliance), który pomoże zminimalizować ryzyko naruszenia przepisów.

W dobie rosnącego nacisku na transparentność i bezpieczeństwo obrotu międzynarodowego, dostosowanie się do nowych regulacji to nie tylko obowiązek, ale i inwestycja w stabilność firmy.

Po więcej informacji w temacie list sankcyjnych zapraszamy na: https://doradcy365.pl/doradztwo-prawne/listy-sankcyjne/

Skorzystaj z naszej pomocy już dziś i uzyskaj wsparcie.

Masz więcej pytań? Zapraszamy do kontaktu